Mapa topograficzna Galicji (1779–1783)

z Archiwum Wojennego w Wiedniu

-

Program wydawniczy

  • 1
  • 2
  • 3
  • 4
  • 5
  • 6
  • 7
  • 1
  • 2
  • 3
  • 4
  • 5
  • 6
  • 7

Mapa topograficzna Królestwa Galicji i Lodomerii z lat 1779–1783

Originalaufnahme des Königreiches Galizien und Lodomerien

I zdjęcie wojskowe Galicji (zdjęcie józefińskie Galicji), tzw. mapa Miega
Skala 1 : 28 800
Archiwum Wojenne w Wiedniu (Kriegsarchiv), sygn. B IXa 390

Jest to kompletna, wielkoskalowa mapa Królestwa Galicji i Lodomerii, przygotowywana od 1775 r., sporządzona w latach 1779–1783 staraniem austriackiego Sztabu Generalnego Kwatermistrza. W polskim piśmiennictwie zwana jest zwyczajowo mapą Miega, od nazwiska kierującego większością prac oficera Sztabu, Friedricha von Miega. Początkowo utajniona ze względu na swoje znaczenie militarne, nigdy nie została wydana i pozostawała dotąd w rękopisie.

Składa się z 413 wielkoformatowych arkuszy (podstawowy rozmiar: 24×16 cali, czyli ok. 63×42 cm) oraz kilkudziesięciu arkuszy dodatkowych, o łącznej powierzchni ok. 115 m². Zachowana jest w trzech pełnych egzemplarzach (oryginał, czystorys, kopia). Przetrwała w dobrym generalnie stanie, trafiają się jednak arkusze mocniej podniszczone.

Mapa powstała jako część tzw. zdjęcia józefińskiego, wielkiego przedsięwzięcia kartograficznego, obejmującego kraje pozostające we władaniu Habsburgów.

Materiały tekstowe

Mapie towarzyszy sześć tomów in folio, zawierających opisy krajoznawcze oraz uzupełniający komentarz sytuacji przedstawionej na poszczególnych arkuszach mapy. Ponadto w zasobie Archiwum znajduje się tom kalkulacji topometrycznych oraz wykaz miejscowości oznaczonych na mapie i osobny spis poprawek nazewnictwa. Materiały tekstowe są zachowane w równie dobrym stanie.

Podstawowa bibliografia

J. Paldus, Die Einverleibung Galiziens und der Bukowina in die österreichische Monarchie im Jahre 1772, „Mitteilungen der k. k. Geographischen Gesellschaft in Wien”, Bd. 59, 1916, s. 417–455
otwórz

A. Konias, Kartografia topograficzna Śląska Cieszyńskiego i zaboru austriackiego od II połowy XVIII w. do początku XX w., Katowice 2000

W. Bukowski, A. Janeczek, Mapa józefińska Galicji (1779–1783) w przededniu edycji. Przedmiot i założenia programu wydawniczego, „Studia Geohistorica. Rocznik Historyczno-Geograficzny”, nr 1, 2013, s. 91–112
otwórz otwórz

stos arkuszy
tomy opisów

Mapa Galicji pośród zdjęć józefińskich

Geneza i rezultaty prac kartograficznych w krajach Habsburgów

Mapa Galicji stanowi część wielkiej akcji skartografowania ogromnych połaci Europy w ramach tzw. zdjęcia józefińskiego. Zamysł topograficznego zdjęcia wszystkich krajów rządzonych przez Habsburgów zrodził się po doświadczeniach wojny siedmioletniej (1756–1763), gdy generałowie armii austriackiej, po niepowodzeniach swych operacji na Śląsku stwierdzili, że niezbędne są im znacznie lepsze niż do tej pory mapy terenowe. Cesarzowa Maria Teresa zarządziła wykonanie dokładnego zdjęcia całej monarchii, co zlecono Sztabowi Generalnego Kwatermistrza. Prace zaczęto od Śląska austriackiego: w latach 1763–1764 powstała mapa księstwa cieszyńskiego, opawskiego i nyskiego. Od 1765 r. zadanie nadzorował Józef II, dopuszczony do współrządów.

Przyjęto jednolite zasady sporządzania map, w skali 1 : 28  800 (1 cal na mapie = 1000 kroków, czyli 400 sążni wiedeńskich w terenie), na podstawie pomiarów terenowych, przy zastosowaniu triangulacji, ale też metody à la vue („okomiaru”), z użyciem stolika, liniału przeziernikowego, busoli, astrolabium i kwadrantu. Do 1787 r. skartowano większość ziem monarchii na ponad 3500 arkuszach o formacie 24×16 cali. Cały materiał został głęboko utajniony.

Zaangażowanie się państwa w prace kartograficzne i powierzenie tego zadania instytucji wojskowej przyniosło doskonałe efekty. Sprawnie, w krótkim czasie, według nowoczesnych w tamtych warunkach metod sporządzono wielkoskalowe mapy rozległego terytorium o powierzchni 570 tys. km kwadr., obejmującego obszar Europy środkowej oraz znaczne części Europy wschodniej, południowej i zachodniej. Zasięg zdjęć józefińskich obrazuje mapka.

Po zakończeniu zdjęcia józefińskiego prace kontynuowano, m.in. na terytoriach nowo anektowanych. W 1806 r. rozpoczęto II zdjęcie wojskowe krajów monarchii (franciszkowskie) w tej samej skali 1 : 28 800, trwające do 1862 r., zaś w 1869 r. przystąpiono do wykonywania III zdjęcia, franciszko-józefińskiego, już w skali metrycznej 1 : 25 000 oraz 1 : 75 000.

zdjęcia józefińskie
Zdjęcia topograficzne austriackiego Sztabu Generalnego Kwatermistrza 1749–1854

Narodowe edycje zdjęć józefińskich

Wydawnictwa książkowe

Ze względu na znaczenie zdjęć józefińskich jako pomnika kartografii europejskiej i wartościowego materiału źródłowego w wielu krajach wysuwano postulaty publikacji zabytku w postaci faksymile map i krytycznej edycji części opisowej.

W latach sześćdziesiątych XX w. rozpoczęto wielotomową edycję mapy austriackich Niderlandów (Carte de Cabinet de Pays-Bas autrichiens levée à l'initiative du comte de Ferraris, 12 tomów map, 12 tomów opisów, Bruxelles 1965–1974; nowa edycja, zob. De grote atlas van Ferraris: de eerste atlas van België: Kabinetskaart van de Oostenrijkse Nederlanden en het Prinsbisdom Luik, 1777. Le grand atlas de Ferraris: le premier atlas de la Belgique: carte de Cabinet des Pays-Bas autrichiens et de la Principauté de Liège, 1777, wyd. W. Bracke, S. Lammens, Brussel 2009, 2011).

Od lat dziewięćdziesiątych XX w. ruszyły pod egidą agend rządowych i narodowych akademii nauk wielkie inicjatywy edytorskie w Słowenii i Chorwacji, a także na Węgrzech i we Włoszech. Obecnie zakończona została faksymilowa edycja zdjęcia józefińskiego dla Słowenii Slovenija na vojaškem zemljevidu 1763–1787, 7 tomów, Ljubljana 1995–2001), zaawansowany jest projekt chorwacki (Hrvatska na tajnim zemljovidima 18. i 19. stoljeća, zaplanowany na 20 tomów, dotąd 12 tomów, Zagreb 1997–2009), wydano mapę księstwa Wenecji (Kriegskarte 1798–1805: il Ducato di Venezia nella carta di Anton von Zach, 3 tomy, Treviso 2005); zapoczątkowano prace nad wydaniem mapy Karyntii.

Ponadto, poza edycjami kompletnymi, na Słowacji opublikowano kilka wybranych arkuszy wraz z opisami: B. Klein, Významné mestá Slovenska na tajných mapách 18. storočia, Bratislava 2003. Mapa obecnego terytorium Słowacji została jednakże udostępniona w edycji węgierskiej. Na Ukrainie zaprezentowano jedynie małe fragmenty, w gorszej od oryginału jakości: H. P. Petryšyn, Karta F. fon Miga (1779–1782 rr.) jak džerelo do mistoznavstva Halyčyny, Lʹviv 2006.

edycje józefińskie
Edycje cyfrowe

Inaczej, w sposób elektroniczny, zrealizowano węgierską edycję zdjęcia józefińskiego dla Królestwa Węgier (Az első katonai felmérés – Magyar Királyság 2004, 2006) oraz Siedmiogrodu i Banatu Az első katonai felmérés – Erdély és a Temesi Bánság 2005, 2007), edycje na płytach DVD. Natomiast józefińskie zdjęcie Czech, Moraw i części Śląska zamieszczono w Internecie w serwisie Uniwersytetu Jana Evangelisty Purkyně, wraz z innymi materiałami kartograficznymi. Podobnie – internetowo – udostępniono zdjęcie józefińskie Styrii, w ramach pełnego serwisu kartograficznego kraju przygotowanego w systemie GIS Digitaler Atlas Steiermark), osobno także dla Tyrolu. Mapa Niderlandów poza edycją „papierową” również została udostępniona w Internecie.

Całość map objętych zdjęciem józefińskim (bez towarzyszących im opisów) prezentowana jest obecnie w portalu Mapire (Historical Maps of the Habsburg Empire), wraz z II i III zdjęciem oraz innymi materiałami kartograficznymi.

Zakres mapy Galicji

Terytoria objęte mapą

Mapa obejmuje tereny należące do dwóch staropolskich dzielnic, Małopolski i Rusi Czerwonej, które wchodziły w zakres dawnego województwa krakowskiego, sandomierskiego, ruskiego i bełskiego, a także fragmenty Wołynia i Podola. To terytoria Rzeczypospolitej, które zostały włączone do Austrii w wyniku wydarzeń 1770 r. (aneksja starostw nowotarskiego, czorsztyńskiego i sądeckiego) oraz ziemie zagarnięte w pierwszym rozbiorze w 1772 r. (bez starostwa spiskiego). Sformowano z nich nowy kraj koronny pod nazwą Królestwa Galicji i Lodomerii. Rozciągał się na północ od kulminacji łuku Karpat, od źródeł Wisły na zachodzie po Zbrucz na wschodzie. W latach sporządzania mapy należała do niego również Zamojszczyzna, odłączona w 1809 r.

Po odzyskaniu niepodległości w 1918 r. obszar ujęty na mapie józefińskiej Galicji wchodził w skład województw: krakowskiego, lubelskiego, lwowskiego, tarnopolskiego i stanisławowskiego. Obecnie, po powojennych zmianach granic należy do Polski (województwa: śląskie, małopolskie, podkarpackie i lubelskie – 186 arkuszy) i Ukrainy (obłasti–obwody: lwowska, tarnopolska, iwano-frankowska – 227 arkuszy).

Obszar III zaboru austriackiego (1795), czyli tzw. Galicji Zachodniej (Nowej), został również skartografowany, zanim Austria utraciła te tereny na rzecz Księstwa Warszawskiego (1809), później Królestwa Polskiego pod zaborem rosyjskim. Mapa, przygotowana w latach 1801–1804 pod kierunkiem płk. Antona Mayera von Heldensfeld, nie należy już do serii zdjęć józefińskich, ale jest zaliczana do jej pokłosia z racji zastosowania zbliżonych metod i użycia tej samej skali. Przechowywana jest w Archiwum Wojennym w Wiedniu. Prace nad jej wydaniem rozpoczęły się w 2019 r.

zdjęcia austriackie w I i III zaborze
Zdjęcia topograficzne austriackiego Sztabu Generalnego Kwatermistrza na ziemiach I i III zaboru do 1804 r.

Treść mapy i opisów

Treść mapy

Mapa oddaje rzeźbę terenu metodą szrafy krzyżowej (góry, wzniesienia, krawędzie dolin rzecznych, strome i łagodne brzegi rzek, wysokie brzegi akwenów, dolinki strumyków, wąwozy, jary, wszelkiego rodzaju pagórki, wały, groble, wydmy), przedstawia elementy hydrografii (rzeki, strumienie, starorzecza, wyspy rzeczne, jeziora i stawy, bagna), pola uprawne i łąki (z rozróżnieniem na porośnięte krzakami i podmokłe), lasy (osobno lasy podmokłe), sieć drożną (trakty i drogi pocztowe, kołowe, drogi polne i leśne, przejścia przez bagna, ścieżki piesze i do jazdy wierzchem, mosty murowane i drewniane, brody i przewozy), sieć osadniczą (zabudowa, ulice, obwarowania miejskie, świątynie, ratusze, zagrody wiejskie, dwory, folwarki). Uwzględnia zamki i fortece, urządzenia gospodarcze (młyny, tartaki, kopalnie soli, szyby), karczmy i zajazdy, krzyże i kapliczki przydrożne, cmentarze żydowskie. Rysuje linię granicy państwowej z oznaczeniem par słupów granicznych. Obficie rejestruje nazewnictwo (osad i przysiółków, rzek i strumieni, szczytów etc.), zazwyczaj oddane fonetycznie i niekiedy zniekształcone (zapisane ze słyszenia, przez nienawykłe do mowy polskiej czy ukraińskiej ucho austriackiego oficera).

Opisy krajoznawcze

Opisy, stanowiące tekstowy komentarz do treści graficznych ujętych na arkuszach mapy, przynoszą dodatkowe informacje: dają charakterystyki poszczególnych miejscowości, ich położenia, warunków obronnych. Wymienione są „solidne”, czyli murowane budynki (zazwyczaj kościoły, klasztory, zamki, pałace i fortyfikacje), ocenione możliwości kwaterunkowe, omówiony stan i rodzaj szaty leśnej oraz łąk, pastwisk i bagien, sytuacja hydrograficzna, dostęp do źródeł wody pitnej, przedstawiony stan dróg i przepraw w różnych warunkach meteorologicznych, ich przejezdność, często z zaleceniami, jakimi sposobami można by naprawić uciążliwe odcinki traktów i złe mosty. Na koniec określone zostają cechy miejscowego pejzażu, zwykle bywają wymienione góry i wzniesienia, zwłaszcza te dominujące, mogące służyć za punkty obserwacyjne lub orientacyjne bądź jako stanowiska ogniowe. Niekiedy opisy są opatrzone uwagami i wskazówkami, jak można wykorzystać lokalne warunki terenowe w działaniach taktycznych.

Dniestr na mapie
opisy

Miejsce mapy w kartografii ziem Rzeczypospolitej

Rejestracja z czasu przełomu

Mapa Galicji powstała w ostatnim momencie przed nadchodzącymi wielkimi zmianami gospodarczymi i społecznymi XIX stulecia: industrializacją, kapitalistyczną urbanizacją, reformą stosunków agrarnych. Mapa rejestruje obraz wsi u progu kolonizacji józefińskiej i kolejnych przekształceń, miast u progu przebudowy (zniesienie murów czy wałów, wprowadzenie przepisów sanitarnych) i przed regulacjami przestrzennymi, gościńców przed powstaniem dróg bitych (obok nich rysuje pierwsze szosy cesarskie, odcinki dopiero planowane), lasów sprzed masowego wyrębu, rzek i strumieni przed przesuwaniem ich koryt i melioracjami. Dokładność i czas rejestracji czynią z niej kapitalne źródło, jedyne dające wgląd w krajobraz doby jeszcze staropolskiej na obszarze całej dzielnicy.

Mapa oddaje stan z początku epoki rozbiorowej, już pod rządami obcego mocarstwa, lecz jeszcze przed głębokimi zmianami gospodarczymi i społecznymi, które przekształciły krajobraz staropolski i zatarły jego cechy. Dostarczając tak szczegółowego materiału jest więc dogodnym punktem wyjścia do rekonstrukcji warunków naturalnych oraz obrazu zasiedlenia i zagospodarowania ziem I Rzeczypospolitej, z próbami retrogresji aż po średniowiecze włącznie. Przy odwrotnym kierunku obserwacji może też służyć jako początkowa tym razem podstawa odniesień w studiach nad przemianami, jakie wprowadził wiek XIX poprzez uprzemysłowienie, rozwój miast, uwłaszczenie i inne reformy układu wiejskiego, wielkie prace inżynieryjne czy eksploatację lasów i bogactw naturalnych.

miasto Kamionka na mapie

Wartość badawcza mapy

Wiedza o mapie

Mapa józefińska Galicji, od początku utajniona i nieznana (istnienie opisów ujawniono dopiero w 1864 r.), przez długi czas udostępniania była jedynie wąskiemu kręgowi osób upoważnionych przez cesarza. Pierwsza publiczna prezentacja, przerywająca definitywnie okres jej ukrycia, miała miejsce na wystawie światowej w Wiedniu w 1873 r. Wczesnym, przypadającym na przełom wieków XIX i XX przykładem wykorzystania mapy w badaniach naukowych, a zarazem w procesie sądowym są prace lwowskich historyków, Aleksandra Czołowskiego (1865–1944) oraz Oswalda Balzera (1858–1933), przygotowane w związku ze sporem granicznym o Morskie Oko, który rozgorzał mocniej od 1890 r. między Galicją i Węgrami.

Pierwsze monograficzne opracowanie mapa uzyskała dzięki studiom Josefa Paldusa (1863–1937), pułkownika armii austro-węgierskiej, kierującego Oddziałem Kartografii Archiwum Wojennego w latach I wojny światowej, później zaś czechosłowackiego delegata przy tym Archiwum. Jednocześnie w latach 1919–1920 pracował w archiwach wiedeńskich Ludomir Sawicki (1884–1928), profesor geografii Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prowadził on rozległe kwerendy z ramienia Polskiej Komisji Likwidacyjnej, która na mocy traktatu w St. Germain miała określić polskie roszczenia do dóbr kulturalnych i naukowych po byłej monarchii austro-węgierskiej. L. Sawicki sporządził wówczas spis map dotyczących ziem polskich i wiadomość o tej mapie zamieścił w opublikowanym w 1920 r. katalogu.

Mapa nie została objęta akcją rewindykacyjną, lecz wiedza o jej wartości i znaczeniu naukowym zaczęła się upowszechniać. Zamówiono wykonanie czarno-białych reprodukcji dla Biblioteki Narodowej w Warszawie, kopie trafiły również do krakowskiej Komisji Atlasu Historycznego Polski. Od tego czasu jej fragmenty, powielane w jakości odbiegającej od oryginału, zaczęły być wykorzystywane w pracach z wielu dziedzin. Opisy pozostawały całkowicie nieznane.

zamek w Brodach na mapie
wies koło Zborowa na mapie
Możliwości wykorzystania

Zdjęcie józefińskie ma szczególnie dużą przydatność dla badań historycznych (dzieje osadnictwa, dzieje miast, geografia historyczna, prace atlasowe, badania dróg, przepraw rzecznych, przejść przez Karpaty), archeologicznych (prospekcja terenowa; mapa oznacza dawny zasięg terenów zalewowych, rejestruje relikty obiektów zabytkowych, często dziś już nieczytelne na powierzchni), urbanistycznych (uchwycone układy przestrzenne miast), onomastycznych (zawiera ogromny zasób nazw topo- i mikrotopograficznych, „polnych”, nazw rzek i gór), studiów regionalnych, lokalnych badań przeszłości miast i wsi. Przedstawia wielką wartość naukową także dla innych dyscyplin (nauki o ziemi – morfologia wsi, studia ekologiczne, badania zmian środowiska; mapa daje dokładny zapis ówczesnych stosunków hydrograficznych, najstarszy wiarygodny obraz zalesienia; bywała też np. wykorzystywana w rekonstrukcji dworskich założeń parkowych). Jako wyjątkowo piękny zabytek kartograficzny i wybitne osiągnięcie na tym polu jest sama w sobie obiektem zainteresowania geografów i historyków kartografii.

Przygotowanie edycji: projekty i grupy robocze

Digitalizacja arkuszy 202–413

Projekt był realizowany w latach 2009–2011 w programie „Exterius – Poza szlakiem” Fundacji na rzecz Nauki Polskiej. Jego autorem był Andrzej Janeczek (Instytut Archeologii i Etnologii PAN, Warszawa). Uzyskany został zdigitalizowany materiał archiwalny, przygotowany do dalszych etapów prac edytorskich, zaopatrzony w narzędzia edycyjne (skorowidze aktywne) oraz wstęp źródłoznawczy.

Przygotowanie pełnej edycji krytycznej mapy i opisów topograficznych

Z inicjatywy Waldemara Bukowskiego i Zdzisława Nogi, do której dołączyli Andrzej Janeczek i Zdzisław Budzyński, powstały cztery bliźniacze projekty edytorskie, zrealizowane w latach 2008–2014 w ramach grantów badawczych Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego oraz Narodowego Centrum Nauki. Ich celem było opracowanie materiału do kompletnej edycji krytycznej całości mapy józefińskiej Galicji, łącznie z towarzyszącymi jej opisami. W tym skoordynowanym zamierzeniu uczestniczyło pięć instytucji: Instytut Historii Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie (kierownik projektu: Zdzisław Noga), arkusze 1–93; Instytut Historii PAN (kierownik projektu: Waldemar Bukowski), arkusze 94–201, Instytut Archeologii i Etnologii PAN (kierownik projektu: Andrzej Janeczek), arkusze 202–312; Instytut Historii Uniwersytetu Rzeszowskiego (kierownik projektu: Zdzisław Budzyński), arkusze 313–413; Stacja Naukowa PAN w Wiedniu (dyr. Bogusław Dybaś).

podział na tomy
tom 1 tom 2 tom 3 tom 4 tom 5 tom 6 tom 7 tom 8 tom 9 tom 10 tom 11 tom 12 tom 13 tom 14 tom 15
Układ tomów
Program wydawniczy

Edycja została zaplanowana na 15 tomów. Podział materiału źródłowego (arkusze mapy i opisy) na tomy obrazuje skorowidz. Każdy tom składa się z dwu lub trzech woluminów. Pierwszy wolumin (część A) zawiera artykuły wstępne, przedstawiające źródło i zasady rządzące edycją oraz zrekonstruowaną legendę mapy, następnie teksty opisów w języku niemieckim z równoległym tłumaczeniem na język polski, komentarze do opisów, dalej inwentarz nazw na mapie, czyli tzw. toponimię sekcji oraz indeks łączny mapy i opisów. W drugim woluminie (część B) zostały zamieszczone faksymilia mapy, w zależności od objętości źródła tekstowego, w liczbie od 20 do 46 arkuszy. Tomy obejmujące terytorium współczesnej Ukrainy są dodatkowo opatrzone tłumaczeniem opisów wojskowych na język ukraiński (część C).

Publikacja pierwszych siedmiu tomów

Projekt realizowany w ramach Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki, w Instytucie Historii Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie (kierownik projektu: Zdzisław Noga), we współpracy z Instytutem Historii PAN (Waldemar Bukowski) oraz Instytutem Archeologii i Etnologii PAN w Warszawie (Andrzej Janeczek), a także ze Stacją Naukową PAN w Wiedniu (Bogusław Dybaś). Prowadzony był w latach 2012–2016.

Publikacja kolejnych ośmiu tomów i zakończenie edycji

Projekt realizowany w latach 2015–2022 w ramach Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki, w Instytucie Archeologii i Etnologii PAN w Warszawie (kierownik projektu: Andrzej Janeczek), we współpracy z Instytutem Historii PAN (Waldemar Bukowski), Instytutem Historii Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie (Zdzisław Noga), Instytutem Historii Uniwersytetu Rzeszowskiego (Zdzisław Budzyński) oraz ze Stacją Naukową PAN w Wiedniu (Bogusław Dybaś). Ostatni tom ukazał się w 2022 roku; tym samym edycja została ukończona.

W ślad za edycją książkową wydawcy zamierzają przygotować edycję elektroniczną, uwzględnianą od początku w planach pracy nad publikacją. Jest to uzależnione od przyznania odrębnej licencji przez Austriackie Archiwum Państwowe.

Zespół edytorski

Rada Redakcyjna

Zdzisław Budzyński

e-mail

Waldemar Bukowski

e-mail

Bogusław Dybaś

e-mail

Andrzej Janeczek

e-mail

Zdzisław Noga

e-mail
Współpracownicy

Natalia Bilous, Kijów
Oleh Duch, Lwów
Olha Hul, Lwów
Beata Kita, Warszawa
Andrzej Konias, Słupsk
Elżbieta Kwiatkowska-Dybaś, Toruń
Irmgard Nöbauer, Wiedeń
Piotr Oliński, Toruń

rycina

Jerzy Ostrowski, Warszawa
Isabel Röskau-Rydel, Kraków
Andrii Stasiuk, Iwano-Frankiwsk
Janusz Szyszka, Kraków
Łukasz Walczy ♰, Kraków
Ewa Wółkiewicz, Warszawa
Andrii Zhyvachivskyi, Iwano-Frankiwsk

Wydawnictwo

okladka

Wydanie drukiem wszystkich piętnastu tomów doszło do skutku dzięki Narodowemu Programowi Rozwoju Humanistyki.
Wydawnictwo nosi tytuł

Galicja na józefińskiej mapie topograficznej 1779–1783
Die Josephinische Landesaufnahme von Galizien 1779–1783

Kraków-Warszawa 2012–2022

Tomy 1, 4: Wydawnictwo Antykwa (ISBN 978-83-7271-785-2)
Tomy 2, 3, 5–15: Towarzystwo Naukowe "Societas Vistulana" (ISBN 978-83-61033-70-7)

Wykaz tomów

Tom 1
Cz. A, B
red. Waldemar Bukowski, Bogusław Dybaś, Zdzisław Noga
Kraków 2012
ISBN 978-83-7271-784-9

Tom obejmuje zachodni fragment południowej części staropolskiego województwa krakowskiego, od granic ze Śląskiem, wzdłuż Wisły do Krakowa i na południe od niej po Podhale i Karpaty. To cały dawny powiat śląski (księstwa oświęcimskie i zatorskie), część powiatu szczyrzyckiego (czyli południowa część powiatu krakowskiego) i południowa część powiatu sądeckiego. W administracyjnej strukturze porozbiorowej to obszar należący do cyrkułu myślenickiego oraz południowa część cyrkułu sądeckiego. Na tym terenie leżą Bielsko, Żywiec, Wadowice, Andrychów i Myślenice, dziś mieszczące się w obrębie województw śląskiego i małopolskiego.

zakres tomu $
Tom 2
Cz. A, B
red. Waldemar Bukowski, Bogusław Dybaś, Zdzisław Noga
Kraków 2013
ISBN 978-83-61033-71-4

Tom obejmuje Podgórze Bocheńskie, Pogórze Wielickie, Pogórze Wiśnickie, Beskid Wyspowy, Kotlinę Sądecką, Gorce i Pieniny oraz Beskid Sądecki. Niemal cały ten obszar rozciągający się na wschód od linii wykreślonej między Krakowem a Nowym Targiem wchodził w skład historycznego województwa krakowskiego. Na tym terenie znajdują się ważne, historyczne miasta Wieliczka i Bochnia, stolica ziemi sądeckiej Nowy Sącz, dalej Piwniczna, Muszyna, Limanowa, Nowy Wiśnicz, Brzesko i Niepołomice. Również przyrodniczo jest to obszar niezmiernie interesujący, z resztkami dawnych Puszcz Niepołomickiej i Radłowskiej, znacznymi połaciami górskich lasów, o pierwotnym niekiedy charakterze, a także pięknymi górami, chronionymi dziś w granicach Pienińskiego Parku Narodowego.

zakres tomu $
Tom 3
Cz. A, B
red. Waldemar Bukowski, Bogusław Dybaś, Zdzisław Noga
Kraków 2015
ISBN 978-83-65548-00-9

Tom obejmuje południową część Wyżyny Sandomierskiej z Płaskowyżem Tarnowskim, następnie Pogórze Środkowobeskidzkie z fragmentem Pogórza Rożnowskiego, Pogórzem Ciężkowickim i Obniżeniem Gorlickim, a w części południowej Beskid Niski. Pod względem przyrodniczym interesujący jest Magurski Park Narodowy i inne obszary Beskidu Niskiego, a także parki krajobrazowe, w tym Ciężkowicko-Rożnowski i Pasma Brzanki. Na tym terenie leżą historyczne miasta Tarnów i Biecz oraz Dąbrowa Tarnowska, Dębica, Tuchów, Gorlice, Jasło i Dukla. W dużej części to strefa pogranicza osadnictwa polskiego i łemkowskiego. Po rozbiorach północna część obszaru objętego niniejszym tomem znalazła się w cyrkule tarnowskim, a południowa w cyrkule dukielskim (jasielskim). W okresie międzywojennym to terytorium wchodziło w skład województwa krakowskiego, z wyjątkiem niewielkich skrawków na południowym wschodzie, należących do województwa lwowskiego. Obecnie znajduje się w granicach województwa małopolskiego, ale najbardziej na wschód wysunięte fragmenty należą już do województwa podkarpackiego.

zakres tomu $
Tom 4
Cz. A, B
red. Waldemar Bukowski, Bogusław Dybaś, Zdzisław Noga
Kraków 2012
ISBN 978-83-7271-785-6

Tom obejmuje południowy, zawiślański fragment staropolskiego województwa sandomierskiego, niewielki, północny fragment ziemi przemyskiej z ważnymi historycznymi miastami: Rzeszowem, Łańcutem, Przeworskiem, Sokołowem Małopolskim, Leżajskiem i Krzeszowem oraz północny skrawek ziemi sanockiej, wchodzące w skład staropolskiego województwa ruskiego. Po 1772 r. obszar ten znalazł się w granicach nowo utworzonych cyrkułów: tarnowskiego, rzeszowskiego, jasielskiego, sanockiego i przemyskiego. W okresie międzywojennym wchodził w większości w skład województwa lwowskiego, a w części zachodniej wąskim pasem w skład województwa krakowskiego. Obecnie w całości znajduje się w granicach województwa podkarpackiego.

zakres tomu $
Tom 5
Cz. A, B
red. Waldemar Bukowski, Bogusław Dybaś, Zdzisław Noga
Kraków 2014
ISBN 978-83-61033-84-4

Tom obejmuje niemal w całości dawną ziemię sanocką oraz zachodni skrawek ziemi przemyskiej, wchodzące w skład Rusi Czerwonej. Po rozbiorach Polski obszar ten stanowił cyrkuł sanocki. Pod względem geograficznym to zachodnia część Beskidu Niskiego, wschodnia część Bieszczadów i Pogórze Przemyskie. W okresie 1918–1939 cały ów obszar wchodził w skład województwa lwowskiego, obecnie zaś znajduje się w granicach województwa podkarpackiego. Leżą tu takie miasta dawnej ziemi przemyskiej jak Pruchnik, Bircza, Rybotycze, Ustrzyki Dolne oraz Sanok, Krosno, Brzozów, Dynów, Rymanów, Mrzygłód, Lesko, Baligród z dawnej ziemi sanockiej.

zakres tomu $
Tom 6
Cz. A, B
red. Waldemar Bukowski, Bogusław Dybaś, Zdzisław Noga
Kraków 2016
ISBN 978-83-65548-13-9

Tom zawiera 21 arkuszy mapy. Obejmują one fragment historycznej ziemi przemyskiej od Tanwi na północy, po linię ciągnącą się na zachód od Sieniawy i Przemyśla. Od wschodu wcina się fragment województwa bełskiego. Po rozbiorach rozciągały się tu cyrkuły przemyski, zamojski i żółkiewski. Przed II wojną światową większość tego obszaru należała do województwa lwowskiego, a północna część do województwa lubelskiego. Dziś stanowi część województwa podkarpackiego, a jego południowo-wschodnie fragmenty należą do Ukrainy. Geograficznie to fragment Równiny Biłgorajskiej, Płaskowyżu Tarnogrodzkiego, Doliny Dolnego Sanu i Płaskowyżu Chyrowskiego.

zakres tomu $
Tom 7
Cz. A, B, C
red. Waldemar Bukowski, Bogusław Dybaś, Zdzisław Noga
Kraków 2017
ISBN 978-83-65548-28-3

Tom zawiera 30 arkuszy mapy. Obejmują one zachodni fragment ukraińskich Karpat i Podkarpacia. Północna, równinna część, zwana Przedkarpaciem zawiera w sobie Nizinę Naddniestrzańską, Przedgórze Karpackie i fragment Płaskowyżu Sańsko-Dniestrzańskiego. Południowa, górska część regionu obejmuje Góry Sanocko-Turczańskie, część Karpat Brzeżnych, Bieszczady Wschodnie oraz fragment Bieszczadów Zachodnich. Ów teren od XIV w. do I rozbioru pozostawał w granicach państwa polskiego, stanowiąc niemal w całości południową część rozległej ziemi przemyskiej oraz niewielki skrawek ziemi lwowskiej, zaliczanych do województwa ruskiego (Ruś Czerwona). Po rozbiorach znalazły się one w granicach Austrii w cyrkułach przemyskim, samborskim i stryjskim. Po I wojnie zostały w Polsce rozdzielone między województwa lwowskie i stanisławowskie. Obecnie należą do Ukrainy, stanowiąc część obwodu lwowskiego i mały fragment iwano-frankowskiego.

zakres tomu $
Tom 8
Cz. A, B
wyd. Andrzej Janeczek, współpr. Bogusław Dybaś, Łukasz Walczy
Warszawa 2015
ISBN 978-83-65548-01-6

Tom obejmuje części dawnego województwa bełskiego i ziemi chełmskiej, wchodzące w skład Rusi Czerwonej. Po rozbiorach Polski obszar ten stanowił zasadniczą część cyrkułu zamojskiego. Pod względem fizyczno-geograficznym składa się z części makroregionów Wyżyny Lubelskiej, Roztocza, Wyżyny Wołyńskiej oraz skrawków: na północnym wschodzie Polesia Wołyńskiego, na południowym wschodzie — Kotliny Bugu. To tereny o mocno zróżnicowanych warunkach osadniczych: od gęsto zalesionego, górzystego pasma roztoczańskiego, kolonizowanego intensywniej dopiero w XV–XVII w., po żyzną, pokrytą czarnoziemem strefę między Huczwą i Bugiem, dobrze zagospodarowaną już we wczesnym średniowieczu (grody Czerwień, Wołyń, Sutiejsk-Sąsiadka). Leżą tu stare miasta: Horodło, Hrubieszów, Grabowiec, Szczebrzeszyn, Tyszowce i główny w regionie Zamość. Ta przyrodniczo cenna strefa między górnym Wieprzem i środkowym Bugiem jest dziś chroniona w granicach Roztoczańskiego Parku Narodowego oraz kilku parków krajobrazowych.

zakres tomu $
Tom 9
Cz. A, B, C
wyd. Andrzej Janeczek, współpr. Bogusław Dybaś, Łukasz Walczy
Warszawa 2017
ISBN 978-83-65548-29-0

Tom zawiera 20 arkuszy mapy wraz z odpowiadającymi im opisami wojskowymi kraju. Materiał ten obejmuje części dawnego województwa bełskiego i ziemi lwowskiej, należące do Rusi Czerwonej. Na tym terenie leżą stare ośrodki funkcjonujące od średniowiecza, jak Bełz, Potylicz czy Sokal, lokowane w XV w. Kamionka Strumiłowa, Dobrotwór i Uhnów, jak też miasta zakładane później, w XVI-XVIII w., jak Waręż, Tomaszów, Rawa Ruska, Żółkiew, Krystynopol. Po rozbiorach Polski obszar ten stanowił zasadniczą część cyrkułu żółkiewskiego. Po zakończeniu II wojny światowej został przedzielony nowo poprowadzoną granicą państwową pomiędzy Polską i Związkiem Radzieckim (1945). Została ona zmieniona w 1951 r. Obecnie jest to granica państwowa między Polską i Ukrainą. Pod względem geograficznym to strefa rozciągająca się między Roztoczem i Bugiem, z Równiną Bełską w centrum.

zakres tomu $
Tom 10
Cz. A, B, C
wyd. Andrzej Janeczek, współpr. Bogusław Dybaś, Łukasz Walczy
Warszawa 2018
ISBN 978-83-65548-35-1

Tom zawiera 24 arkusze mapy (ponadto cztery kopie) wraz z odpowiadającymi im opisami wojskowymi kraju. Materiał ten przedstawia tereny położone w okolicach Lwowa. Do I rozbioru Polski znajdowały się one w składzie województwa ruskiego (Rusi Czerwonej), tworząc główną część dawnej ziemi lwowskiej; jedynie południowo-zachodni fragment należał do ziemi przemyskiej. Pod panowaniem austriackim duża część tego obszaru weszła w skład cyrkułu lwowskiego, nieco mniejsze – brzeżańskiego oraz samborskiego. W odrodzonej Polsce większość terytorium objętego tomem należała do województwa lwowskiego, wschodnie obrzeże do województwa tarnopolskiego, zaś fragmenty południowe do województwa stanisławowskiego. We współczesnych podziałach administracyjnych Ukrainy to niemal w całości teren zawierający się w granicach obwodu lwowskiego, jedynie mały fragment leży w obwodzie iwanofrankiwskim.

zakres tomu $
Tom 11
Cz. A, B, C
wyd. Andrzej Janeczek, współpr. Bogusław Dybaś, Łukasz Walczy
Warszawa 2019
ISBN 978-83-65548-80-1

Tom zawiera 24 arkusze mapy wraz z odpowiadającymi im opisami wojskowymi kraju. W ich zasięgu znalazły się tereny ciągnące się od średniego Dniestru po Karpaty. Zawierają się one w czworokącie, u naroży którego leżą Stryj, Rohatyn, Stanisławów (Iwano-Frankiwsk) i górskie pasmo Gorganów. Do I rozbioru Polski (1772) tereny te należały do województwa ruskiego (Rusi Czerwonej), tworząc południową część ziemi lwowskiej (powiat żydaczowski) i zachodnią część ziemi halickiej; jedynie północno-zachodni skraj należał do ziemi przemyskiej. Pod panowaniem austriackim obszar ten w większości mieścił się w cyrkule stryjskim, mniejsze fragmenty – w cyrkułach brzeżańskim oraz stanisławowskim. W odrodzonej Polsce wchodził niemal w całości w obręb województwa stanisławowskiego. We współczesnych podziałach administracyjnych Ukrainy zawiera się w granicach obwodu iwano-frankowskiego oraz lwowskiego.

zakres tomu $
Tom 12
Cz. A, B, C
wyd. Zdzisław Budzyński, współpr. Olekh Dukh, Bogusław Dybaś, Łukasz Walczy
Warszawa 2016
ISBN 978-83-65548-14-6

Materiał zawarty w tomie obejmuje południowo-zachodnie części Wyżyny Wołyńskiej i Małego Polesia, obie na wschód od Bugu, oraz północno-zachodnią krawędź Wyżyny Podolskiej, z pasmami Woroniaków i Gołogór. Pod względem administracyjnym ów teren do I rozbioru stanowił południowo-wschodnią część wojewódz­twa bełskiego oraz północno-wschodnie pobrzeża ziemi lwowskiej i halickiej, zaliczane do województwa ruskiego (Rusi Czerwonej). Po rozbiorach obszar ten wchodził przeważnie w skład cyrkułu zamojskiego, w części brzeżańskiego, tarnopolskiego i żółkiewskiego; w okresie II Rzeczypospolitej mieścił się w województwie lwowskim i tarnopolskim; obecnie sytuuje się w granicach państwa ukraińskiego (obwód lwowski i tarnopolski). W jego krajobrazie kulturowym i administracyjno-gospodarczym zaznaczały się większe miasta regionu: wczesnośredniowieczny Busk, bardziej jednak lokowane w czasach polskich Brody, Brzeżany i Pomorzany, a szczególnie Złoczów.

zakres tomu $
Tom 13
Cz. A, B, C
wyd. Zdzisław Budzyński, współpr. Bogusław Dybaś, Zdzisław Noga, Łukasz Walczy
Warszawa 2018
ISBN 978-83-65548-38-2

Tom zawiera 28 arkuszy mapy (ponadto 1 kopię) wraz z odpowiadającymi im opisami wojskowymi kraju. Materiał ten obejmuje zachodnią część Wyżyny Podolskiej, sięgającą na północy podstawy pasma Gołogór i Woroniaków, na zachodzie skraj Opola, a w narożu południowo-zachodnim wychodzi na skraj Przedgórza Karpackiego. Ów teren do I rozbioru pozostawał w granicach państwa polskiego, stanowiąc w większości północno-wschodnią część ziemi halickiej i wschodni skrawek ziemi lwowskiej województwa ruskiego (Rusi Czerwonej) oraz zachodni fragment województwa podolskiego. Pod rozbiorami obszar ten wchodził w skład cyrkułu brzeżańskiego, tarnopolskiego, stanisławowskiego i zaleszczyckiego, w okresie międzywojennym w większości pozostawał w województwie tarnopolskim, w części stanisławowskim, które obecnie zastąpiły dwa obwody z siedzibami w Tarnopolu i Iwano-Frankiwsku.

zakres tomu $
Tom 14
Cz. A, B1, B2, C
wyd. Zdzisław Budzyński i Andrzej Janeczek, współpr. Bogusław Dybaś, Zdzisław Noga, Łukasz Walczy
Warszawa 2022
ISBN 978-83-67277-05-1

Tom zawiera 46 arkuszy mapy (ponadto pięć arkuszy kopii) wraz z odpowiadającymi im opisami wojskowymi kraju. W ich zasięgu znalazły się trzy krainy: Pokucie, część Karpat Wschodnich oraz fragment Podola. Do I rozbioru Polski (1772) tereny te należały do województwa ruskiego (Rusi Czerwonej), tworząc południową część ziemi halickiej; jedynie wschodni skraj należał do województwa podolskiego. Pod panowaniem austriackim obszar ten w większości mieścił się w cyrkule stanisławowskim, mniejsze fragmenty – w cyrkułach zaleszczyckim oraz stryjskim. W odrodzonej Polsce wchodził niemal w całości w obręb województwa stanisławowskiego, z wyjątkiem wschodniego krańca należącego do województwa tarnopolskiego. We współczesnych podziałach administracyjnych Ukrainy zawiera się w granicach obwodu iwano-frankowskiego oraz tarnopolskiego.

zakres tomu $
Tom 15
Cz. A, B, C
wyd. Zdzisław Budzyński, współpr. Bogusław Dybaś, Zdzisław Noga, Łukasz Walczy
Warszawa 2019
ISBN 978-83-65548-81-8

Tom zawiera 28 arkuszy map wraz z odpowiadającymi im opisami wojskowymi kraju. Materiał ten obejmuje zachodnią część Wyżyny Podolskiej, zawartą między dolinami dwóch lewobrzeżnych dopływów Dniestru: rzek Seret na zachodzie i Zbrucz na wschodzie. Pod względem geograficzno-historycznym ów teren do I rozbioru pozostawał w granicach państwa polskiego, stanowiąc w większości północno-wschodnią część ziemi halickiej województwa ruskiego (Ruś Czerwona) oraz zachodni fragment województwa podolskiego (Podole Koronne). Jego północne pobrzeże zaliczane było do województwa wołyńskiego. Pod rozbiorami obszar ten wchodził w skład cyrkułów tarnopolskiego i zaleszczyckiego, w okresie międzywojennym mieścił się w województwie tarnopolskim, obecnie zastąpionym obwodem z tą samą siedzibą.

zakres tomu $
Dystrybucja

Zamówienia na t. 1 oraz 4 realizuje Wydawnictwo Antykwa.

Zamówienia na t. 2, 3, 5 i następne realizuje Wydawnictwo Towarzystwa Naukowego „Societas Vistulana” oraz Księgarnia Instytutu Archeologii i Etnologii PAN.

Sprzedaż tomów prowadzą również inne księgarnie naukowe.

pomiary

Lokalizator osad i miejsc

Szukaj według nazwy lub miejsca

Wpisz nazwę w pole wyszukiwania lub powiększ mapę, a następnie kliknij w szukanym miejscu, aby wyświetlić numer tomu i arkusza zdjęcia józefińskiego.