Wyróżniki śniegowe i szronowe

Kiedy na otwartej przestrzeni stały, silny wiatr rozprowadza pierwszy śnieg, odkłada się on po zawietrznej i nawietrznej stronie wzniesień i zagłębień, i w ten sposób podkreśla, nieraz w sposób bardzo wyrazisty, urzeźbienie terenu.

Schemat przedstawia przekrój i widok z góry rozmieszczania śniegu przez wiatr i jego odkładania na zaznaczających się na powierzchni zabytkach archeologicznych.

Podobny obraz powstaje podczas roztopów, kiedy promienie słoneczne roztapiają cienką pokrywę śnieżną (albo szadź) na lekko wznoszących się powierzchniach, zwróconych w ich stronę, podczas gdy miejsca za wałami lub w zagłębieniach pozostają w cieniu i śnieg utrzymuje się tam dłużej. Graficzna wyrazistość zdjęcia resztek zamku Flügelau w Crailsheim-Roßfeld wynika z tego rodzaju współdziałania śniegu, wiatru i słońca.

Zamek na wodzie Flügelau, miasto Crailsheim-Roßfeld, okręg Schwäbisch-Hall w Badenii-Wirtembergii. Panowie na Flügelau są po raz pierwszy zaświadczeni w roku 1240, ostatnia wzmianka pochodzi z roku 1317, a już w 1357 r. zamek jest opisywany jako opuszczony. Zamek należy do najbardziej imponujących tego typu założeń w południowych Niemczech. Fot. O. Braasch.

Jednak także nieznaczne fizyczne zróżnicowanie gruntu (np. jego różna ziarnistość) może przy rosnącym nasłonecznieniu powodować odmienną akumulację i różne wypromieniowywanie ciepła przez grunt pokryty śniegiem lub szronem, a to prowadzi do zróżnicowanego topnienia. Tego typu ślady spotykamy także, kiedy w wilgotniejszym porowatym materiale wypełniska nagromadzi się więcej ciepła niż w otaczającym gruncie, co sprawia, że późną jesienią nad np. wypełnionymi fosami śnieg lub szron szybciej topnieją, pozostawiając negatywowe ślady.

Ciepło nagromadzone w wilgotnym wypełnisku fosy wywołało, roztapiając listopadowy śnieg, powstanie na powierzchni negatywnego wyróżnika śniegowego. Przypuszczalny rozkład temperatur w podłożu został przedstawiony w formie izoterm. Wg R. Christlein i O. Braasch, Das unterirdische Bayern, Stuttgart 1982.

Do sytuacji odwrotnej dochodzi, kiedy ze względu na intensywniejsze wypromieniowywanie ciepła przez ukryty pod ziemią mur, przykrywająca go cienka warstwa gleby silnie się wychładza, albo kiedy wilgotniejsze od otoczenia wypełnisko fosy po długich, silnych mrozach zamarza. Nad miejscami takimi podczas roztopów śnieg utrzymuje się dłużej. W ten sposób odkryty został 2 grudnia 1987 roku rzymski obóz koło Essingen, w okręgu Ostalb, Badenia-Wirtembergia.

Essingen, okręg Ostalb, Badenia-Wirtembergia, zdjęcie wykonane 2. grudnia 1987 r. Zdjęcie dokumentujące odkrycie rzymskiego obozu wojskowego na łące "Weiherwiesen". Jasne pasmo (pozytywny wyróżnik śniegowy) ujawnia pojedynczą fosę obozu. Fot. O. Braasch.

Z wyjątkiem wyróżników kształtowanych przez wiatr, wszystkie pozostałe - a w szczególności wyróżniki wilgotnościowe i szronowe - są bardzo krótkotrwałe. Z tego względu poszukiwanie śladów będących wynikiem zróżnicowania temperatury gruntu wymaga w zimie szczególnie starannego śledzenia rozwoju sytuacji pogodowej, tak aby nie przeoczyć właściwego momentu do startu. Ponieważ wywołujące omawiane zjawiska niewielkie różnice temperatur uzależnione są w terenie od nawet nieznacznych różnic wysokości, a także ponieważ rozmaite krajobrazy środkowej Europy charakteryzują się specyficznym mikroklimatem, ścisłe planowanie lotów i wybór konkretnych celów przypomina nieraz loterię. Właściwe okazało się przeprowadzanie lotów wzdłuż granicy roztopów lub opadów śniegu w dolinach rzecznych, które to tereny kryją szczególnie liczne pola kurhanów i zapomniane zamki, a na południu środkowej Europy także rzymskie drogi. Ostateczna trasa takich rekonesansów zależy i tak od boga pogody, który złą widocznością i niskim pułapem chmur potrafi zmusić do zawrócenia. Krzywa dni "lotnych", podczas których prowadzono prospekcję w latach 1977-1999, ukazuje na osi miesięcznej wpływ zimowej pogody na omawiana metodę prospekcji.

2606 dni lotów prospekcji archeologicznej w latach 1977-1999. Krzywa opisuje rozkład miesięczny wszystkich 2606 dni kalendarzowych, w których prowadził aktywną prospekcję lotniczą, w okresie od 1977 roku do początku grudnia 1999 r. Przebieg krzywej odzwierciedla możliwości stwarzane archeologowi-pilotowi w ciągu roku przez różne typy wyróżników i różną pogodę. Wpływ urlopów i innych wypadków był w przedstawionym okresie minimalny; idealnym dla pilota okres na podróże i wypoczynek wydaje się wrzesień. Szczyty w czerwcu i lipcu wiążą się z intensywnym występowaniem wyróżników wegetacyjnych. Oprac. O. Braasch.

Wyróżniki śniegowe i szronowe dzięki swej kontrastowości i wyrazistości są z reguły łatwe do fotografowania. Ponieważ często pokrywają one większe obszary i mogą się rozciągać - jak w przypadku rzymskich dróg - na odcinkach wielu kilometrów, wskazane jest wyszukiwanie i fotografowanie ich z większych wysokości. Dla perspektywicznego "zagęszczenia" obrazu słabo widocznych, lub na dłuższych odcinkach poprzerywanych śladów, wskazane może być wykonanie zdjęcia pod ostrym kątem, wzdłuż osi danego obiektu, z niewielkiej wysokości.